افت قند خون | علت، پیشگیری، تخیص و درمان آن

قندخون پایین چیست؟

هایپوگلایسمی یا قندخون پایین زمانی است که در آن سطح گلوکز (قندخون) از حد طبیعی پایین تر است. منبع اصلی انرژی بدن ما گلوکز است و اغلب موارد این قند از دلایل مهم ابتلا به دیابت می باشد.

هیپوگلایسمی و افت قندخون بعد از غذا چیست؟

در شرایطی که قند خون فرد ۴ ساعت پس از خوردن وعده غذایی کاهش یابد ، ممکن است فرد دچار هیپوگلیسمی واکنشی (افت قندخون بعد از غذا) شود . این وضعیت در اثر تولید بیش از حد انسولین پس از خوردن غذا ایجاد می شود و معمولا به دیابت ارتباطی ندارد.

علائم افت قندخون و نشانه های هیپوگلایسمی چیست؟

میزان طبیعی قند خون ناشتا (FBS) در افراد غیر دیابتی ۷۰ -۱۰۰ میلی گرم در هر دسی‌لیتر است ؛ که این میزان در افراد دیابتی رنجی بین ۷۰ -۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر دارد . زمانی که غلظت گلوکز(قند) خون فرد به کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در هر دسی لیتر برسد، علائم افت قند خون یا همان هیپوگلیسمی نمایان خواهد شد . افراد دیابتی باید علائم افت قند خون را بشناسند و نسبت به آن آگاه باشند زیرا اگر در بدو بروز علائم اقدامات لازم صورت بگیرد، این عوارض بیشتر قابل کنترل می باشند.

نشانه افت قندخون یا هیپوگلایسمی چیست؟

تعریق سرد، سوزن سوزن شدن یا بی حسی لب یا اطراف دهان، تپش قلب، لرز، تاری دید، گشاد شدن مردمک چشم، عدم توانایی تمرکز، گرسنگی شدید، ضعف و اضطراب، سرگیجه و بیقراری، سردرد و خستگی می باشد که در موارد شدید می تواند منجر به از دست دادن هوشیاری شود.

دلایل افت قندخون

افت قندخون دلایل متفاوتی دارد و فقط به دیابت مربوط نمی شود که این بخش به آن ها می پردازیم. 

دیابت

افرادی که معمولا قند خون پایینی دارند ممکن است بیشتر دچار علائم افت قند خون شوند. همچنین در افراد دیابتیک،  به خصوص افرادی که انسولین تزریق می کنند، افت قندخون نسبتا شایع است، اما بدون ابتلا به دیابت هم می توان هیپوگلیسمی را تجربه کرد.

دیابت بارداری

بارداری تغییرات زیادی در بدن و هورمون‌ها ایجاد می‌کند. سطح گلوکز خون ممکن است طی 20 هفته اول بارداری کاهش یابد. به همین دلیل مصرف انسولین به اندازه قبل، می تواند منجر به هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون فرد شود. درصورت باردار بودن لازم است جهت تنظیم دوز انسولین دریافتی، با پزشک خود مشورت کنید. 

غیردیابت

از دیگر دلایل شایع افت قند خون : اختلالات هورمونی (اختلالات غدد آدرنال و هیپوفیز) ، برخی بیماری ها مانند بیماری های کلیوی و کبدی، پس از تشنج ناشی از بیماری صرع، ورزش شدید و یا گرسنگی طولانی مدت می باشد .

دارو

در افراد مبتلا به دیابت، با مصرف داروهای کاهنده قندخون(خوراکی) یا تزریقی (انسولین)، با بالا رفتن میزان انسولین در خون این افراد، افت قندخون یا هیپوگلایسمی اتفاق می افتد. 
همچنین سایر داروها هم می‌توانند باعث ایجاد هیپوگلیسمی بخصوص در کودکان یا در افراد مبتلا به نارسایی کلیه شوند. مانند کینین (Qualaquin)  که در درمان مالاریا استفاده می‌شود.

الکل

مصرف زیاد الکل می تواند سبب افت قندخون، به خصوص در افراد دیابتی شود. مخصوصا اگر شما انسولین تزریق می کنید، الکل می تواند مقدار قند خونتان را به میزان وحشتناکی کاهش دهد. الکل می تواند با تأثیر بر کبد، مکانیسم کنترل قندخون را در بدن مختل کند. پس اگر دیابت دارید و الکل مصرف می کنید، بسیار باید مراقب باشید زیرا این افت شدید قندخون حتی می تواند تا از دست دادن هوشیاری شما پیش برود. 

بارداری و افت قندخون

افت قند خون در بارداری عارضه ای است که برای تعداد زیادی از مادران اتفاق می افتد. اگر به ندرت دچار افت قند خون در بارداری می شوید، معمولا جای نگرانی وجود ندارد اما اگر  این افت قند خون در بارداری، مدام تکرار می شود، بهتر است از نظر ابتلا به دیابت بارداری  بررسی های لازم انجام شود.

عوارض افت قندخون

افت قندخون در موارد شدید می تواند تا بیهوشی و تشنج نیز پیش برود. اگر جهت بهبود افت قند خون اقدامی انجام ندهید، اثرات آن شدید تر می شود و می تواند به عوارض کوتاه مدت یا بلند مدت منجر شود. در این قسمت به این عوارض می پردازیم:

اثرات و عوارض افت قندخون در بدن

تشنج
سرگیجه
نیمه هوشیار بودن
از دست دادن کامل هوشیاری
افزایش خطر زوال عقل در بزرگسالان
مرگ

اثرات افت قندخون بر روی ارگان های مختلف بدن

افت قندخون بر ارگان های مختلف بدن اثراتی به جای میگذارد که بسته به شدت میزان هیپوگلیسمی، این اثرات میتوانند کوتاه مدت یا بلندمدت باشند.

کوتاه مدت

خونریزی مغز
حمله قلبی
اختلال در عملکرد شناختی فرد

بلندمدت

افت قندخون معمولا در طولانی مدت آسیب مهمی به دنبال ندارد اما می تواند آسیب پذیری فرد را در برابر سایر اختلالات افزایش دهد. مانند افزایش خطر ابتلا به:
بیماری های قلبی عروقی
بیماری های چشمی
بیماری های کلیوی
آسیب های عصبی
درمان افت قندخون

افت قندخون یکی از بزرگ ترین استرس هایی است که بدن می تواند از لحاظ فیزیولوژیکی وارد شود و باید هرچه زودتر جهت افزایش قندخون اقدام کرد.

درمان هیپوگلایسمی چیست

زمانی که احساس می کنید قند خون شما پایین آمده، فورزا آن را اندازه گیری کنید. اگر دستگاه تست قندخون ندارید اما علائم را حس می کنید، نسبت به درمان آن اقدام کنید. بهترین راه کنترل افت قندخون، تغذیه صحیح و به موقع است.

درمان سریع و فوری 

درصورت اندازه گیری دقیق، خصوصا زمانی که میزان قند خون کمتر از 40 mg/dl باشد، درمان هیپوگلیسمی  بسیار حائز اهمیت است:
اگر مقدار قند خون  mg/dl51-70 باشد، 10-15 گرم کربوهیدرات سریع اثر، مانندیک قاشق سوپخوری عسل، آبنبات یا آبمیوه یا دو قاشق سوپ خوری کشمش استفاده کنید.
اگر قند خون کمتر از mg/dl 50 باشد، 20-30 گرم کربوهیدرات سریع اثر مصرف کنید.
زمانی که قند خون تا 70mg/dl ، محدوده ی طبیعی، افزایش یافت، باید یک میان وعده کوچک مصرف کرد تا افت قندخون برطرف شود.

قانون 15-15

این قانون را باید هر فرد دیابتی و خانواده‌اش بلد باشند! توصیه این قانون به بیماران دیابتی این است که اگر فردی افت قند خون داشت یا قند خون کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر را تجربه کرد، ۱۵ گرم کربوهیدرات ساده و زودجذب مصرف کند و 15 دقیقه صبر کند! سپس دوباره قند خود را اندازه بگیرد، اگر باز هم کمتر از 70 بود این کار را تکرار کند تا سطح قند خون نرمال شود. در این شرایط باید مواد غذایی قندی ساده ، بااثر سریع، مانند نوشابه، قندهای ساده، آب‌میوه، عسل، شکر محلول در آب  مصرف شود .

تزریق گلوکاگن

در مواردی که افت قندخون بسیار شدید است، اکثرا در هنگام کما با هیپوگلایسمی ناشی از تزریق انسولین، از ویال گلوکاگون جهت بالابردن سریع قندخون استفاده می کنند. 

انتقال به بیمارستان 

علائم و هشدارهای هیپوگلیسمی را باید جدی گرفت، خصوصا زمانی که فرد مبتلا به دیابت است، بدن نیاز بیشتری به قند دارد .
در موارد افت قندخون شدید در  بیمار مبتلا به دیابت، نیاز به بستری در بیمارستان و انجام اقدامات درمانی فوری جهت افزایش قند خون دارد، زیرا عدم درمان هیپوگلیسمی می‌تواند به تشنج، کاهش سطح هوشیاری و کما منجر شود.

کمای دیابتی یکی از عوارض مهم دیابت است که در برخی موارد به دنبال افت شدید قندخون رخ می دهد و به بیهوشی فرد می انجامد. اگر قند خون فرد برای مدت‌ طولانی پایین باشد، علائمی مانند تپش قلب، بی‌حالی، احساس سردی و اضطراب پیش می‌آید. به‌ تدریج با درمان‌نشدن این عارضه، حالت تهوع، بی‌قراری و گیجی نیز به آن اضافه می‌شود و در نهایت فرد به کما می‌رود. اگر این وضعیت در افراد دیابتی درمان نشود، میتواند عوارض جبران ناپذیری را برای فرد به دنبال داشته باشد.

سبک زندگی و تغییرات رژیم غذایی خود بخشی از درمان است

تغییر در سبک زندگی، داشتن یک رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی منظم، سبب افزایش انرژی، کاهش وزن و کنترل قند خون می شود. رعایت موارد فوق در طولانی مدت میتواند سبب کاهش دوز مصرفی داروی کاهنده قندخون یا انسولین شما شود.

تشخیص بیماری هیپوگلیسمی

دربیماران مبتلا به دیابت، شخص و اطرافیانش مدام نگران افزایش قند خون ایشان هستند، درحالی که باید افت قندخون یا همان هیپوگلیسمی را نیز جدی بگیرند. هیپو گیسمی به هردلیلی که باشد باید جدی گرفته شود ، چرا که میتواند عوارض جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد. پیش تر به علل مختلف هیپوگلیسمی و علائم آن پرداختیم. اگر بیمار دیابتی هستید یا سابقه ابتلا به دیابت در خانواده شما وجود دارد، همچنین مدتی است که علائم بیماری دیابت را دارید، لازم است یک دستگاه تست قندخون در خانه داشته باشید.

اگردستگاه تست قندخون نداریم چه کنیم؟

اگر دچار علائم هیپوگلیسمی شدیم اما دستگاه اندازه‌گیری قند خون در دسترس نیست، باید فرض را بر این قرار دهیم که قند خون‌ما پایین است و لازم است اقداماتی که در بالا جهت بهبود شرایط افت قندخون ذکر شد، انجام شود . همچنین اگر دستگاه تست قندخون نداریم، باید حواسمان باشد تا از درمان بیش از حد هیپوگلیسمی بپرهیزیم؛ زیرا عدد دقیق قند خون را نمی‌توانیم اندازه‌گیری کنیم. ممکن است میزان قندخون بیش از حد بالا برود که می تواند عوارض خطرناکی را به دنبال داشته باشد.

عدم آگاهی از هیپوگلیسمی یا کاهش قندخون

درصورت داشتن علائم اولیه افت قندخون به صورت مکرر، ابتدا به پزشک مراجعه کنید. سپس برای مدتی حتما در فواصل زمانی منظم، قندخون خود را اندازه گیری کنید. درصورت عدم پیگیری، ممکن است 

پیشگیری از افت قندخون و هیپوگلیسمی

جهت پیشگیری از افت قندخون و عوارضی که به دنبال آن اتفاق می افتد، باید جهت پیشگیری اقداماتی را انجام داد. 

برای افراد مبتلا به دیابت

افت قند خون از مشکلات رایج و شایع افراد دیابتیک به خصوص افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ می باشد. مبتلایان به دیابت جهت پیشگیری از این اتفاق، باید رژیم غذایی متعادلی داشته باشند، در فواصل زمانی منظم غذای خود را مصرف کنند، به خصوص وعده صبحانه به موقع خورده شود تا دچار هیپوگلیسمی و عوارض به دنبال آن نشوند.

پیشگیری از افت قندخون در افراد سالم

افت قندخون بدون سابقه قبلی و بیماری زمینه ای نادر است. اما اگر این اتفاق چندبار برای شما اتفاق افتاده است حتما جهت پیگیری های بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
رژیم غذایی متعادلی داشته باشید، تعداد وعده های غذایی را افزایش دهید، بعد از بیدار شدن از خواب بلافاصله صبحانه مصرف کنید زیرا ممکن است قندخون در طی شب کاهش یافته باشد، در وعده صبحانه از نوشیدنی بدون قند استفاده کنید، از غلات کامل و کربوهیدرات های پیچیده به ویژه در وعده صبحانه استفاده کنید، میان وعده های مغذی و سالم (مغزها، میوه جات) مصرف کنید، قبل از تمرینات ورزشی از یک میان وعده کوچک حاوی پروتئین و کربوهیدرات استفاده کنید.